Stećak – jedinstveni srednjovekovni nadgrobni spomenik
Ovi prostori su jedinstveni po još jednom zanimljivom fenomenu – u pitanju je specifičan nadgrobni spomenik izrađivan većinom na prostoru Bosne i Hercegovine, ali i Srbije, Hrvatske i Crne Gore. U pitanju je stećak, veliki nadgrobni kameni spomenik u koji su se klesali ukrasi ili natpisi. Pojam stećak potiče od reči stojećak, ili ono što stoji, ono što je uspravno. Ova reč se danas najčešće koristi, kao sinonim za stamenost, postojanost. Nekada su se koristili i drugi nazivi, kao što je mramorje, mašeti, grčki grobovi, itd. Ipak, zbog čega je stećak sa ovih prostora toliko specifičan?
Stećci sa ovih prostora su specifični jer su simbol vremena i pokazatelj kakvo je bilo društvo srednjeg veka, odnosno kako su živeli narodi na ovim prostorima. Ove ogromne kamene spomenike, teške više tona, dovlačili su iz kamenoloma. Time se odavalo sećanje na preminulog, ali i na celu porodicu i pretke. Pored njegove impozantonosti, stećak je karakterističan i po ukrasima i natpisima na njemu. Natpisi u znak sećanja pokojnog, ili epitafi, čine jedinstveni uvid u život ljudi tog vremena, njihove običaje, verovanja, svakodnevni život. Epitafi svedoče o razvojenosti pisma, stanju narodnog jezika, istorijskim događajima i osobama. Najčešće se na epitafima upotrebljavala ćirilica, tamo gde su postojali natpisi.
Pored epitafa, tu su i ukrasi i simboli. Tu su loza, rozeta, ljiljani, zvezda, krg, krst, oružje, oruđa, simboli zanimanja, itd.
Ovi nadgrobni spomenici se najvećim delom nalaze na prostorima današnje Bosne i Hercegovine kao i Srbije, Crne Gore i Hrvatske, a nastajali su od XI do kraja XV veka. Najveća koncentracija stećaka je u Hercegovini, a najpoznatija nekropola je Vojvodina poznata kao Radimlja nedaleko od Stoca. U Srbiji se stećci uglavnom nalaze u Raškoj oblasti ili zapadnoj Srbiji. Ono što se zna jeste da su ispod stećaka sahranjivani pripadnici svih triju konfesija: Crkve bosanske, Rimokatoličke i Pravoslavne crkve.
Pitanje je da li su na ovakvim spomenicima radili majstori kamenoresci, klesari i vajari tog doba, ali je činjenica da su stećci svedoci umešnosti i umetnosti, kao i kulture naroda koji su živeli na ovim prostorima.
